Türkiye'deki akım, yağış ve sıcaklık verilerinin güneyli salınımla olan ilişkilerinin incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye'nin akım, yağış ve sıcaklık verilerinin Tropikal Pasifik'te meydana gelen Güneyli Salınım'dan nasıl etkilendiği araştırılmıştır. Bunun için, Kiladis ve Diaz'dan (1989) esinlenerek Türkiye geneline üniform olarak dağılmış olan 78 akım gözlem istasyonunda ölçülen aylık ortalama akım değerleri, 94 yağış gözlem istasyonunda ölçülen aylık toplam yağış değerleri ile akım ve yağış verilerinin sıcaklıkla muhtemel bir ilgisinin de olabileceği düşünülerek 62 adet sıcaklık gözlem istasyonunda ölçülen ortalama sıcaklık değerleri kullanılarak standart ve standart olmayan sezonlarda t-testi uygulanmıştır. Çalışmanın diğer bölümünde ise El Niño yıllarına ait aylık veriler bahsi geçen akım ve yağış veri setlerinden çıkarılarak yerlerine RTYSA modeli ile üretilen veriler yerleştirilmiş, El Niño yıllarındaki veriler olmasaydı acaba bir farklılık olur muydu sorusuna orijinal ve sentetik seriler arasında varyans, ortalama, popülasyon ve otokorelasyon yönünden farklılıklar incelenerek cevap aranmıştır. T-testi sonuçları Türkiye'nin Güneyli Salınım'dan etkilendiğini gösterirken, en fazla anomali sırasıyla yağış ve akım verilerinde görülmüştür. Ortalama sıcaklık verileri ile elde edilen anomaliler de bölgesel etki sergilemiş, akım ve yağış anomalileri ile ters işaretli olarak ortaya çıkmıştır. Her üç türdeki veri setinde de Karabörk ve Kâhya (2001) ve Karabörk ve Kâhya (2003) çalışmalarında belirlenen sinyal sezonlarında standart sezonlara göre daha belirgin anomaliler tespit edilmiştir. RTYSA ile yapılan analizler sonucunda da Güneyli Salınımın Türkiye'nin akım ve yağış verileri üzerinde etkisi olduğu tespit edilmiştir. Hem akım hem de yağış verileri El Niño'lu ve El Niño'suz veri setlerinin karşılaştırılmasında belirgin farklılıklar sergilemişlerdir. Bu farklılıklar Kâhya ve Karabörk (2001) ve Kâhya ve Karabörk (2003) çalışmalarında belirtilen sinyal sezonlarında ve bölgelerde daha belirgin bir biçimde kendini göstermiştir. Çalışmanın sonunda Türkiye'nin akım ve yağış verilerinin El Niño Güneyli Salınım'dan etkilendiği bölgeler, Karabörk ve Kâhya (2001) ve Karabörk ve Kâhya (2003) çalışmalarında elde edilen bölgelerle kıyaslanarak harita üzerinde gösterilmiştir.

In this study, the effects of the Southern Oscillation on the streamflow, precipitation and temperature values of Turkey were investigated. For this purpose, being inspired from Kiladis and Diaz (1989), monthly average streamflow values of 78 streamflow stations and monthly cumulative precipitation values of 94 precipitation stations and for the possible relation of temperature with streamflow and precipitation the average temperature values of 62 stations uniformly distributed over Turkey were investigated in standard and non-standard seasons using the t-Test. In the next part of the study, the monthly data belonging to the El Niño years of the streamflow and precipitation data sets were taken out of the original data sets and new data (assuming El Niño did not occur) were generated using RBANN model. The answer of the question ?if the monthly data of the El Niño years were absent, would there be any difference or not? was looked for by analyzing the original and the synthetic data in terms of their variances, means, populations and autocorrelation coefficients. The t-test results presented the effects of Southern Oscillation on Turkey and most of the anomalies were respectively seen on the precipitation and streamflow data of the country. The anomalies obtained with the average temperature data showed regional effect and appeared with opposite signals with respect to the anomaly signals of precipitation and streamflow data. For all three data types, the signal seasons defined with Karabörk and Kâhya (2001) and Karabörk and Kâhya (2003) presented more evident anomalies than the standard seasons?. The analyses performed with RBANN were also indicated the effects of Southern Oscillation on Turkey?s streamflow and precipitation data both of which presented definite differences between the original and synthetic data sets. These differences were seen clearer for the signal seasons defined with Karabörk and Kâhya (2001) and Karabörk and Kâhya (2003). At the end of the study, the regions affected from the El Niño Southern Oscillation in terms of streamflow and precipitation data of Turkey were given on the maps by comparing with the regions determined by Karabörk and Kâhya (2001) and Karabörk and Kâhya (2003).