Selçuklu Silisli seramik biblo geleneğinin sanatsal tasarım açısından değerlendirilmesi

Abstract

Tez araştırmasında XI. yy. başı ile XIII. yy. ortaları arasında yer alan sürede Suriye ve İran topraklarında üretilmiş lüks seramik bibloları konu alınmıştır. Bunlar, kompozit silisli beyaz çamurdan yapılmış monokrom sırlı, lüster, sıraltı, minai ve lakabi örneklerdir. Tez araştırmasında konuya yenilik kazandıran husus Selçuklu seramik bibloların tasarım ve üretim süreci açısından incelenmesidir. Bu yaklaşım, nesnelerin form özellikleriyle yapım ve süsleme tekniği arasında ilişkiyi tespit etmeye, biblo üretiminde neden-sonuç ilişkilerinin üzerinde yoğunlaşmaya imkân vermektedir. Bilimsel yayınlar, müze katalogları ve açık erişime sahip müze envanter kayıtları bu araştırma için temel veri kaynağı olmuştur. Katalog, bibloların canlandırdığı figür türüne dayanarak gruplandırılmış, sıralama en fazla görülen tekli insan figüründen en ender görülen maymun ve keçi figürüne göre oluşturulmuştur. Katalogda ayrıca kuş, harpi, deve, fil, aslan, sfenks, kedi, süvari, boğa gibi figürler de yer alır. Söz konusu tasnif, aynı türden figürlerde görülen ortak form özelliklerini değerlendirmek, tasarım yorumlamalarındaki benzer yaklaşımları daha kolay algılayabilmek ve biçimlendirme tekniklerini karşılaştırabilmeyi kolaylaştırdığı için tercih edilmiştir. Tez araştırmasının vardığı en önemli sonuç, Selçuklu seramik biblo üretiminde maden sanatında olduğu gibi döküm tekniğinin kullanıldığı düşüncesidir. Bu yapım tekniği gövde üzerinde kalan kalıp birleşme izlerine dayanarak tespit edilmiştir. Şimdiye kadar bibloların kalıba plaka bastırılarak yapılmasının ise bazı örnekler için mümkün olmadığı yine görsellerin büyütülerek incelenmesi ve ayrıntılı form analizi sonucu saptanmıştır. Selçuklu seramik bibloların günümüze ulaşan sayısı, İslam sanatında yüzyıllar boyunca var olduğu sanılan figür tasvir yasağının sorgulanmasını ve konunun farklı bakış açısıyla yeniden değerlendirmesini gerekli kılmaktadır. Selçuklu kültür mirasının önemli parçasını oluşturan seramik bibloların ele alınması bir taraftan o sanatı daha yakından tanımamıza olanak sağlarken diğer taraftan günümüz seramik sanatının olanaklarının genişlemesine yararlı olacağına inanıyoruz.

Luxurious ceramic bibelots produced in Syrian and İranian lands between early 10th and mid-13th centuries have been studied in this dissertation. These are Monochrome glazed, Lustre, Minai and Laqabi samples made with glaze from white coloured clay containing composite fritware. In this dissertation, investigating Seljuk ceramic bibelots in terms of their designs and manufacturing processes would add novelty to the subject area. This approach allows us to identify the relationship between form properties of objects and their productions and decorations. Scientific publications, museum catalogues and open access inventory records provided basic database for the study. The catalogue was grouped based on the type of figures bibelots illustrate and the classification was formed from mostly seen single human figure to rarely encountered monkey and goat figures. Furthermore, figures of birds, harpies, camels, lions, sphinxes, cats, cavalries and bulls also exist in the catalogue. The aforementioned classification was chosen in order to evaluate the common form properties of the same type of figures and perceive the similar approaches of the design interpretations more easily. It also made the comparison of modeling forming techniques easier. The main result of the study is the idea that the mould casting technique was used in the production of Seljuk ceramic bibelots. This production technique has been determined based on the tracks of mould joint on the body. Examining visuals by maximizing and detailed form analysis result revealed that making the bibelots by pressing a plate on the mould was impossible for some of the samples. The extant number of Seljuk bibelot ceramics makes it necessary to question the restriction of figure depiction that has always been thought to exist in Islamic art for centuries and to reassess the subject with a different point of view. While investigating the ceramic bibelots which constitute an important part of Seljuk Cultural Heritage would make it possible to know that type of art better and it would also be beneficial to enhance today's ceramic art opportunities.