Zeugma Mühür Baskılarında Krallar, mparatorlar, mparatoriçeler, Filozoflar ve Semboller? adlı tez çalısmasında, seçilen tiplerin stil kritigi yapılarak incelenmesi, belirlenen tiplerin diger antik kentlerdeki benzer örneklerle ve dönemin sanat üslubuyla karsılastırılarak tarihinin saptanması, her tipten kaç kopyanın yapıldıgının tespit edilerek, antik dönemin bilinen en zengin gliptik sanatının bilim alemine tanıtılması amaçlanmıstır. Bu amaç dogrultusunda 2000 yılı buluntusu 35.000 adet mühür baskısı tek tek seçilerek, bu tezin kapsamına giren 346 adet tip belirlenmis, bu tiplerin ise toplam 2005 adet kopyalarının oldugu saptanmıstır. Tezin giris bölümünün ardından konunun çalısma yöntemi açıklandıktan sonra Zeugma'nın topografyası, yol güzergahları, tarihi kronolojisi ve yapılan kazılar hakkında bilgi verilmistir. Zeugma'da ilk kazı 1987 yılında Güney nekropolünde yapılmıs, ilk mozaik 1992 yılında bulunmus, ilk yabancı kazı ekibi West Avusturalya Üniversitesi ise 1993 yılında kazı çalısmalarına katılmıstır. Birecik barajı yapımının gündeme gelmesiyle birlikte 1995 yılında Nantes Üniversitesi, 1997'de Bern Üniversitesi, 2000 yılında PH'ün maddı katkılarıyla Oxford Unit, CCA restorasyon ekibi, Ankara Üni. Baskent Meslek Yüksek okulu restorasyon ekibi kazı çalısmalarına katılmıstır. Zeugma girisim gurubu da bu kazılara destek vermistir. Gaziantep Müze Müdürlügü kazı ekibi tarafından skeleüstü tepesinde 1998-2000 yılında yapılan kurtarma kazı çalısmasında Zeugma agorası kısmen meydana çıkarılmıs ve burada 275 yangın geçirmis yıkıntı içinde, papirus ve parsömenleri yanmıs olan 100.000 adet mühür baskısı bulunmustur. Tezin arsivler bölümünde Helenistik ve Roma dönemi arsivleri ve Zeugma'nın agora, ev ve ticari mekan arsivleri tanıtılmıstır. Mühür baskıları antik kentlerin bir çok mekanında ele geçmistir. Bunlar, dini yapılardan tapınak arsivinde, resmi yapılardan agora arsivinde ve nomophylakion'da, nekropollerde lahit ve osthetek içinde, özel evlerin arsivinde, bodrumunda ve deposunda, saray dolgusunda ve taban mozaiginin altındaki kontekslerde bulunmustur. Zeugma'da ise mühür baskıları agora arsivinde ve evlerin, dinlenme odası ve depolarda bulunmustur. Poseidon evinde dinlenme odası ve depoda (Tablinium) bulunurken, Dionysos evinin de deposunda (Tablinium) ele geçmistir. Zeugma agora arsivinde çok sayıda çivinin bulunması, mühür baskılarının raf ve sandıklarda korundugunu göstermektedir. Zeugma'dan sonra en çok mühür baskısı Tigris Seleukeiasında, üçüncü. sırada ise Delos'da bulunmustur. Mühür baskıları bölümünde, mühür baskıları ve islevleri açıklanmıstır. Mühür baskıları yüzük tası+kasının kil çamuruna basılmasıyla elde edilmistir. Antik kaynaklarda ve günümüze saglam kalan papirus belgelerinde, mühür ve mühür baskılarının kullanımından bahseden bir çok bilgi mevcuttur. Bunlar, mülkün güvenliginde, tasıyanın kimligini saptamada, tapınma ve dinsel ayinde, mektuplasmada, noter belgelerinde (Köle satısı, mülk alımı, evlilik, veraset vb) ve vergi alındılarıyla ilgilidir. Zeugma mühür baskılarının ön yüzünde tanrı, tanrıça, krallar, imparator, imparatoriçe, filozoflar ve hayvanlardan olusan figürler betimlenmistir. Arka yüzünde ise baglandıgı belgenin izi mevcuttur. Belirlenen tiplerin katalog bölümünde stil kritiginin yapılmasıyla Zeugma Mühür baskılarında, belirgin biçimde, Cumhuriyet Dönemi, Julius-Cladius'lar, Traianus ve Hadrianus Dönemi, Antonin'ler ve Severus'lar Sülalesinin portre stili, erkek ve kadın portrelerinde izlenilmistir. Ayrıca, bası bantlı kral portreleri, sair Homeros, filozof Sokrates, Epikur vb. hatip Demosthenes'in portrelerine de rastlanılmıstır. Zeugma mühür baskılarında Romalı karakterlerin agır bastıgı tokalasan el, basak ve hashas tutan el tasvirleri de mevcuttur. Avgustus'un burcu, IV. Scythica lejyonunun sembolü olan Capricorn betimleri de yer alır. Ayrıca, kartal, Roma döneminde Roma'nın ve lejyon askerlerinin sembolü olup, çok sayıda bulunmustur. Zeugma mühür baskılarında Geç Cumhuriyet döneminde baslayan ve Roma döneminde oldukça popüler olan basak, hashas ve dal tutan sag ve sol el, tokalasan el ve bolluk, bereketi simgeleyen bereket boynuzu betimleri de mevcuttur. 276 Roma mparatoru Avgustus'un portresinin oldugu (no.256 Lev.31) mühür baskıları 805 adet ile sayıca en fazla olanıdır. Bunu, parmak izliler (no.163 Lev.22) ve daire damgalı mühür baskıları (no.64) izlemektedir. Zeugma mühür baskısında yazılı ele geçen mühür baskılarında adlar ve ask sözcükleri yazılırdır. Antiokhos ve Philippos gibi adlara da rastlanılmıstır. Bu adların, yüzük tası ustasına ait oldugu düsünülmektedir. Zeugma'nın en fazla iliskili oldugu kent, aynı zamanda dönemin eyalet baskenti de olan Antiochia dır. Mühür baskılarının bazısında, Antiochia sehir tanrıçası Tykhe'nin ve Asi nehrinin tanrısı Orantes'in resimleri yer alır. Ayrıca, Antiochia'nın kurulusunu sembolize eden, bası geriye dönük kosan koç, hilal ve yıldız motifi, mühür baskılarında görülmektedir. Edessa (Urfa) yazılı mühür baskıları ve Carhae'yi (Harran) sembolize eden hilal resimli mühür baskıları da bulunanlar arasındadır. Uzak yerlerden ise Efes, Kıbrıs'da New Paphos, Afrika'da Apollonia ile ilgili mühür baskıları da bulunmustur. Bu mühür baskıları, Akdeniz'in Mezopotamya'ya açılan kapısı olan Zeugma'nın, Hindistan'dan gelip, Akdeniz limanlarına ulasan kervan yolu üzerindeki geçit konumunu vurgulamaktadır. Zeugma mühür baskılarını olusturan, yüzük taslarına ve mühürlere negatif olarak islenen figürlerde degisik oyma tekniklerinin kullanıldıgı, Zeugma mühür baskılarındaki pozitif figürlerin incelenmesi neticesinde belirlenmistir. Zeugma mühür baskılarında portre üslubu, oymacılıgın teknigi, tipler, yazı karakteri ve yazılardaki tarihe göre tarihleme yapılabilmektedir. Bu mühür baskılarında, Cumhuriyet Dönemi içerisinde en erken örnek M.Ö.1. yüzyılın 1. çeyregine tarihlendirilirken, en geç örnegin tarihinin ise M.S. 3. yüzyılın ikinci çeyregine kadar uzandıgı saptanmıstır. Zeugma mühür baskılarında Avgustus v.b. Roma imparatorlarının mühür baskılarının oldugu resmi mühürler, tanrı ve tanrıça tasvirlerinin yer aldıgı özel mühürler bulunmaktadır. Bunlar, Zeugma mühür baskılarının hem yönetim, hem de sivil halka ait oldugunu göstermektedir. Zeugma'nın gliptik sanatını yansıtan bu mühür baskılarındaki figürler, bu dönemin gliptik sanatı hakkında, genis bir kaynak olusturmakta olup, Roma döneminde Zeugma'nın ticari, siyasi ve kültür merkezi oldugunu da ortaya koymaktadır.
The subject of PHD study is ?The figures which are emperors, empress, kings, philosophers and symbols on the Zeugma seal impressions?. The aims of the study are, the style of types which are chosen are studied, the types compare with pattern in another ancient 277 cities and art manner, for the date is fixed of the seal impressions. To make firm how many copies were made from every type, the seal impressions which are the richest glyptic arts of the world which is known, to introduce to scientific world. The way of this aim, 35.000 seal impressions which are excavations finding of 2000 year, were chosen one by one and 346 types were determined and 2005 Copies of the types were fixed. The information was given about topography, roads, chronology and excavations of Zeugma, after introduction, methods and study of subject were explained. First excavation was made in 1987 on south necropolis, first mosaics were found 1992, first foreign excavation team which is west Australia University attend to excavations 1993 in Zeugma. After Birecik dam began to built, Nantes University in 1995, Bern University in 1997 attends saving excavations. In 2000, Oxford Unite, CCA restoration team which is supported by PHI. Ankara University, restoration High school and Initiative team of Zeugma attend the works too. In 1998-2000, archeological team of Gaziantep Museum excavated on skeleüstü hill and agora partly was opened. In the room of agora, archives were found. In the archives 100.000 seal impressions which has papyrus and parchments that had burn inside remains were found. Zeugma has biggest seal impression collections of the World. Second biggest archives is Selevcia on Tigris, also as third is Delos. On archives part of PHD study, Hellenistic and Roman times archives and agora, houses and trade room archives of Zeugma were introduced. In ancient times, Seal impressions were found in temples, agora and nomophylakion, filling of palaces, on necropolis, in sarcophagi and osthetec, in cellar and tablinium of private houses and kontex which is under of mosaics. Also, the seal impressions were found in agora archives and houses archives in Zeugma. While seal impressions, in resting room and tablinium of Poseidon house were found, in tablinium was found of Dionysus house. t can be said, seal impressions are kept in the boxes and on the selves, because, many nails are found in the agora archives of Zeugma. On the seal impressions part, functions of seal impressions were explained. Seal impressions were made by seal or ring stone which press to clay. There are much information on the old papyrus and parchments which are written use of seal impressions. These are interested on property security, fixing identity of person which carry it, at worship and religion ceremony, on corresponds, document of notary and taxes. There are gods, goddess, kings, emperors, empress, philosophers, animals? figures on the obverses of seals impressions of Zeugma. Also, there is a trace which is tied document that is papyrus or parchments on reverse. On the catalogs part, it can be see, portrait style of
