Tezin alan olarak sınırlarını çizerken yalnız Kır-İli kazasının merkezi ile buraya bağlı köy ve kasabaları hazırlanıldı. Şu anda küçük bir kasaba olan Kıreli, Osmanlı Devleti zamanında kaza merkezi idi. Osmanlı kaza sisteminde kazalar doğrudan merkeze yani Divân-ı Hümâyun'a bağlı olurlardı. Kır-İli kazası da kaza olarak merkeze bağlı ancak timar bölünmesinde nahiye olarak Karaman Eyaleti içinde Beyşehir Sancağına bağlı idi. İçine aldığı köy ve kasabalarla birlikte Kır-İli kazası, Osmanlı taşra hayatının tipik bir örneğini sergilemektedir. Tarihî İpek Yolu'nun kaza içinden geçmesi gölgeyi daha da önemli hale getirmektedir. Hurufat Defterleri'nden yola çıkılarak Kır-İli kazasında yer alan köy ve kasabaların fizikî yapısını oluşturan tarihî eserler bunların temeli konumundaki vakıf sistemi ve çalışanları incelenerek bazı sonuçlara varılmıştır. Bölgeye verilen Kır-İli adı aynı zamanda kaza adı olarak ta kullanılmıştır. Bölge daha Fatih zamanında kaza statüsü kazanmıştır. Kazanın ilk merkezi Yarangömü kasabasıdır. XVIII. yüzyıl başlarında Yarangömü kasabası Beyşehir Gölünün suları altında kalınca buradan göç eden halk bugünkü Kıreli kasabasını kurmuştur. Kaza merkezide buraya taşınmıştır. Kır-İli kazası, daha Selçuklular zamanında yoğun bir iskâna tâbi tutularak bölgede çok sayıda köy ve kasaba kurulmuştur. Köylerin çoğunda tekke ve zaviyelerin olması hem bu iskânın örgütlü yapıldığını hem de Osmanlı toplumunun örgütlü bir yapıya sahip olduğunu gösterir. Nitekim bölgenin Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında tekke ve zaviyelerin katkısı büyük olmuştur. Kaza dâhilinde incelenen küçük büyük hemen her köyde caminin var olduğu görülmüştür. Büyük köylerde caminin yanında mahallelere hayırseverler tarafından mescitler de yaptırılmıştır. Vakit namazlarını bu mescitlerde kılan halk Cuma ve bayram namazlarını kılmak için camilere gitmişlerdir. Mahallelere mescitlerin yaptırılması köylerde toplum hayatının en küçük yapısını oluşturan mahalle yaşantısının olduğunu gösterir. Osmanlıdaki vakıf geleneği Kır-İli kazasında da yaşatılmıştır. Vâkıfın koyduğu şartlara göre idare edilen bu kurumlarda, genellikle vâkıflar görevlerin kendi neslinden olan evlatları tarafından yürütülmesini şart koştukları için, saltanatın babadan oğula geçtiği gibi görevler de babadan oğula geçer hale gelmiştir. Buda çoğu zaman bir göreve hem birden fazla kişinin aynı anda atamasının yapılmasına hem de liyakatsiz kişilerin göreve gelmesine yol açmıştır. XVII. yüzyıldan itibaren vakıf kurumları iş kapısı olarak görülmeye başlanmış çok defa işe girmek için yanlış beyanlarla beratlar düzenletilmiş böylece bu kurumlarda hak etmeyenler liyakatsiz kişiler çalışır hale gelmiştir. Vakıf tesislerinde çalışanların görev süreleri ömür boyu sürmektedir. Bunun sonucunda rehavete kapılan çalışanlar zaman zaman görevlerini aksatır hale gelmişlerdir. Kır-İli kazasında eğitim öğretim hizmetlerinin köylere kadar götürülmesi ve bunda halkın katkılarının bulunması, Osmanlıda hem toplumunun hem de devletin eğitim öğretime verdiği önemi göstermektedir. Ancak yinede kazadaki mektep sayısı çok fazla değildir. Mektep olmayan köylerde cami ve mescit görevlileri muallimlik yaparak çocuklara eğitim vermişlerdir. Nitekim mabetler ibadetin yanında mektep maksadıyla da kullanılmışlardır. Mekteplerin üzerinde eğitim veren medrese kazada sadece Yarangömü kasabasında mevcuttur. Bu durumda diğer köylerde oturanlar çocuklarını yüksek eğitim almaları için ya bu kasabaya ya da büyük kentlere göndermek zorunda kalmışlardır.
When drawing the Field of the thesis as border only the centre of county of Kır-İli and small towns and villages connected with this city were prepared. Now existing as a small town of Kıreli, at the time of the Ottoman Empire was a centre of county. In the system of county at the Ottoman Empire, countys had been depended on directly the centre, namely Divan-I Humayun. Previously the county of Kır-İli had depended on the centre as a county however then the division of the timar, it had been depended on Beyşehir starboard side in the province of Karaman as a subdistrict. The county of Kır-İli including with towns and villages exhibition the typity of Ottoman?s rural life. Getting through the historical road of İpek inside this county bring Forth this region more important. Taking the road at the register of Hurufat, the town?s and village?s physical structure which were in the county of Kır-İli, the relics had composed these physical structure and the system of Foundation and staffs had been examined carefully and came various conclusion. The name of Kır-İli was given this region, at the same time was used the name of county. This region had paid the status of the count of the time of Fatih Sultan Mehmet. The First centre of the county was the town of Yarangömü. In the beginning of XVIII th century the town of Yarangömü had submergenced under the lake of Beyşehir. So the people had migrated from this region and established the town of Kır-İli which was today?s Kıreli. After that the centre of county had been carried here. The county of Kır-İli, at the time of Selçuklular had been subjected very intensive settle and in this region multitude villages and towns had been foundationed. There were dervish lodges most of the villages had indicated that this settle had been made deliberately. At the same time it had indicated that the Ottoman Society had got organized construction. Just as, this region?s became Turkish and Islamise, contribution of dervish lodge was very much. Inspecting inclusive of county, it was seen that almost all villages there were mosque. In the big villages besides the mosques, there were small mosques which had been made by charitable. The people who had rendered their daily prayer in these small mosques, had gone the big mosques for, rendering their Cuma and Bayram prayer. Being made small mosques in words had showed that there was custom life of word in the villages. The custom of foundation at the Ottoman Empire had been maintained in the county of Kıreli. This institutions had been managed according the provisions which were put from the Founder of Foundation. In this institutions because of the Founder?s stipulation, the duties were passed on From Father to son like as the sovereignty. So most of the time there were a lot of people appointed only the one function, also it had brought about incapable people had served in these functions. As from XVIIth century foundations had been seen as an affair place, so most of the time, the people who had wanted these occupations prepared incorrect designation writing and incapable people had served in these affairs. In these foundations the worker?s duty?s period had maintained life time. For this reason from time to time the staffs had delayed their duties. In the county of Kır-İli, education had been carried till the villages and at this, the contribution of the people was very much. It showed that at the Ottoman Empire, how the community and the government had interested in education. But nevertheless in the county?s school number were not very much. In some villages which had not got school, employees of the mosques had educated people as teacher. Just as temples had been used as a school besides worship. The only Moslem theological school which had been used as an education place in the county was existing in the town of Yarangömü. Accordingly the people who had lived in the other villages, obligatory had sent their children either Yarangömü or the big cities for their higher education.
