Modern Türk tiyatrosunda mitoloji

Abstract

Mitoloji tarih öncesine uzanan anlatılar bütünüdür. Çağlar boyunca değişerek bugüne ulaşmış, eskil zamanlardan izler taşımıştır. Antik Yunan'a dayanan tiyatro mitolojiyle doğrudan ilgilidir. Batılı Türk tiyatrosunun gelişmesiyle mitler oyunlara konu olur. Başlangıçta bu etki sınırlı ise de, 1940'lardan itibaren hız kazanır. Mitoloji bir edebiyatın esas karakterini şekillendiren unsurdur. Bu yüzden Türk edebiyatı, mitoloji tartışmalarına sahne olmuş, belli kırılmalara yol açmıştır. Divan şiirinin İran mitolojisine dayanmasına karşılık modern Türk edebiyatı bu kanalı kapatmış, Türk mitolojisine ve Batı mitolojisine açılmıştır. Tanzimat'tan itibaren Batı tesirinde gelişen Türk edebiyatının ilham alanları 1980'den sonra çeşitlense de, başlangıçta Yunan/Batı mitolojisine eklemlenmiştir. Tanzimat'ta Abdülhak Hâmit Tarhan, Şemseddin Sami gibi yazarlar mitolojiye ilgi duyar. Meşrutiyet döneminde Türk mitolojisi gündeme gelir. Fakat bu dönemde mitoloji varlığı oyunlarda aktarmacılığın ötesine geçmez. Cumhuriyet döneminde mitolojik oyunlar belli bir birikim oluşturur, mitoloji kaynağı bilinçli bir yaklaşımla değerlendirilir. Eski dönemlerin tek yönlü yaklaşımı aşılarak mitoloji çok yönlü ve bütünlüklü bir bakış açısıyla ele alınır. Doğu, Batı ve Türk mitolojilerinden kaynaklanan unsurlar Türk tiyatrosunun çevrenini genişletir. Bununla birlikte, 1940'lardan başlayarak Yunan mitolojisi yaygınlık kazanır. Oyunlarında Türk mitolojisini işleyen yazarlar arasında Behçet Kemal, Yaşar Nabi, Faruk Nafiz, Münir Hayri, Füruzan Toprak, Suat Taşer, Selahattin Batu, Turgay Nar, Güngör Dilmen, Turan Oflazoğlu, Aslıhan Ünlü vardır. Mezopotamya mitolojisine eğilen isimler arasında A. İsmet Ulukut, Orhan Asena, Zeynep Avcı, Gülşah Banda, Osman Türkay, Murathan Mungan bulunur. Yunan mitolojisini oyunlarında kullanan yazarlar ise Selahattin Batu, Munis Faik Ozansoy, Güngör Dilmen, Behçet Necatigil, Sermet Çağan, Tarık Günersel, Savaş Aykılıç, Kemal Demirel, Aras Ören, Hidayet Sayın, Yılmaz Onay, Cuma Boynukara, Gülşah Banda, Kemal Kocatürk, Gündoğdu Gencer, Yüksel Pazarkaya, Nihat Asyalı gibi isimlerdir. Mitoloji tiyatroya yeni temalar, bakış açıları, yöntemler kazandırmıştır.

Mythology involves narratives dating back to pre-history. It has reached today, having undergone changes throughout the ages and therefore bears traces of ancient times. Having its sources in Ancient Greece, the theater is directly related to mythology. With the advent of the Western-style Turkish theatre, myths became subject matter of plays. Although this influence was limited initially, it began to gain momentum from the 1940s on. Mythology is the element that forms the main character of a literature. Therefore, Turkish literature became battleground for debates about mythology and dissensions emerged. Whereas the Divan poetry is based on Iranian mythology, Turkish literature closed this gate and instead opened it to Turkish mythology and Western mythology. Areas of inspiration for Turkish literature, which evolved under Western influence from the Tanzimat (Reformation) on, diversified after the 1980s but it had been initially affiliated with Greek/Western mythology. During the Reformation, authors such as Abdülhak Hâmit Tarhan and Şemseddin Sami took an interest in mythology. During the Constitutional (Mesrutiyet) Era, Turkish mythology gained currency. However, the presence of mythology in that period did not go beyond eclecticism. During the Republican era, mythological plays reached a certain level of accumulation, and sources of mythology were evaluated through an informed approach. Surpassing the unidirectional approach of the past, mythology began to be handled multilaterally and through a holistic point of view. Elements derived from Eastern, Western, and Turkish mythologies expanded the scope of Turkish theatre. However, Greek mythology started to gain wide currency beginning in the 1940s. The following playwrights could be cited among those who dealt with Turkish mythology in their plays: Behçet Kemal, Yaşar Nabi, Faruk Nafiz, Münir Hayri, Füruzan Toprak, Suat Taşer, Selahattin Batu, Turgay Nar, Güngör Dilmen, Turan Oflazoğlu and Aslıhan Ünlü. On the other hand, A. İsmet Ulukut, Orhan Asena, Zeynep Avcı, Gülşah Banda, Osman Türkay and Murathan Mungan could be cited among authors who focused on Mesopotamian mythology, whereas the following playwrights dealt with Greek mythology in their plays: Selahattin Batu, Munis Faik Ozansoy, Güngör Dilmen, Behçet Necatigil, Sermet Çağan, Tarık Günersel, Savaş Aykılıç, Kemal Demirel, Aras Ören, Hidayet Sayın, Yılmaz Onay, Cuma Boynukara, Gülşah Banda, Kemal Kocatürk, Gündoğdu Gencer, Yüksel Pazarkaya and Nihat Asyalı. Mythology has added new themes, new points of view and methods to the theatre.