İlk olarak mezar taşı geleneği Orta Asya'dan başlayıp, Ön Asya, Anadolu Yarımadası ve Rumeli'de yaşayan Türklerde, şekil ve tezyînât bakımından genel olarak incelenmiştir. Teze giriş teşkil eden bu araştırmadan sonra Bursa Türk İslâm Eserleri Müzesi'nde bulunan 50 adet mezar taşından 19 adet taş seçilmiş ve üzerinde ayrıntılı inceleme yapılmıştır. Bu çalışmanın başlıca amacı, taş üzerine hak edilen (işlenen) bezemelerin, motif ve desen bakımından incelenmesidir. Taş üzerinde hak edilen bezemeye genel anlamı ile tezyînât denmektedir. Tezyînât ise, bir çok dekoratif sanat veya zanaatı için de barındıran bir kelimedir. Geniş kullanım alanlarına sahip olan tezyînât, özellikle elyazması eserlerin sayfa süslemelerinde, mimari yapıların taş, ahşap, kalemişi ve metal gibi yüzey bezemelerinde, halı-kilim ve bazı dokumalarda kullanım alanları bulmuştur. Tezyînâtın yaygın olarak kullanıldığı bu alanlar, malzeme ve tekniğe göre farklılıklar gösterirken, bezemenin temelini oluşturan motif ve desenler bazı istisnalar dışında ortak prensiplere dayanmaktadır. Türk-İslâm süsleme sanatında genellikle geometrik desenler tercih edilmiş veya sitilize edilmiş bitki ve hayvan kaynaklı motifler kullanılmıştır. Bu desenler kitap sanatlarında ve mîmarîde farklı malzeme ve tekniklerle ustaca yorumlanmıştır. Tezyînâtın bu geniş kullanım sahası içerisinde mezar taşlarının da önemli bir yeri vardır. Tezyîni motifler, devrin sanat anlayışını yansıtan desenlerle mezar taşlarını bezemiştir. Nitekim Fatih devri tezyînâtının kendine ait üslûbunu mezar taşlarında seyretmemiz mümkündür. Konumuz olan Bursa, Türk İslam Eserleri Müzesi avlusunda sergilenen mezar taşları, tezyînâtı yönünden incelenirken; motif gurupları ve desenler çizim şekillerine göre sınıflandırılmıştır. Desenlerin oluşturduğu kompozisyonları ise teker teker alanları belirlenmiş, desenin oluşturduğu helezon ve motif kanaviçeleri belirlenerek kuruluş aşamalarına göre çizilmeleri yapılmıştır.
Gravestone tradition has been examined in terms of shape and composition starting Middle Asia, Asia Minor, and Anatolian peninsula and in Turks living in Remulia. After this research that formed the introduction to the thesis, 19 out of 37 gravestones in Turkish?İslâm Works Museum in Bursa have been selected and detailed examinations have been carried on them. The primary purpose of this study is to examine the compositions on these Stones in terms of motif and ornaments. The decoration engraved on stone is generally called ornament. Ornament became a word that involves many decorative arts or crafts. Ornament that has wide usage areas is especially used in page decorations of manuscripts, ornaments of stones, woods, hand carved and metal surface of architectural structures, carpet and kilim weaves. Although these areas where ornamentation is commonly used show differences according to material and technique, motifs and designs that form the basic of the decoration are based on common principles out of some exceptions. In Turkish-İslâm ornamentation art generally geometrical designs were preferred or stylized plant and animal motifs were used. These designs have been professionally presented in book arts and architecture in different material and techniques Gravestones have an important place within this large usage area of decoration. Decorative motifs that reflect the understanding of the art of the era covered gravestones. Thus, we can see decorative style of Fatih era on gravestones too. While the gravestones exhibited in the garden of Turkish-İslâm Works museum in Bursa were being examined, motif groups and designs were classified according to drawing patterns. The areas of compositions that the designs formed were defined one by one; drawings were done according to establishment stages by defining spiral and motif canvases formed by the design.
