Bu çalışmada, normal ve erken embriyonal dönemde (kuluçkanm 36. saatinde) in ovo hormonal bursektomi uygulanan tavuklarda bursa Fabricii, ileal Peyer plakları ve sekal tonsillerin embriyonal gelişimi ile kuluçkadan çıkıştan sonra bu organlarda oluşan histolojik değişikliklerin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada B55 yerli hibrit anaçlardan elde edilen 350 adet döllü yumurta kullanıldı. Bu yumurtaların yansı kontrol grubunu oluştururken; diğer yansı da in ovo hormonal bursektomi gerçekleştirilen deney grubunu oluşturdu. Yapılan mikroskopik inceleme sonuçlan, testosteron propiyonat (TP) ile erken embriyonal dönemde gerçekleştirilen in ovo bursektominin, bursa Fabricii taslağında tomurcuk oluşumunu engellediğini; dolayısıyla da lenf foliküllerinin gelişimim önemli oranda baskıladığını ortaya koymaktadır. Bununla birlikte TP uygulaması, bursa Fabricii'deki foliküler gelişmeyi tamamen bloke etmemekte ve organda az sayıda da olsa, atrofik durumdaki ve kistik yapılan da içeren foliküllere rastlanmaktadır. TP verilerek, erken embriyonal dönemde in ovo hormonal bursektomi gerçekleştirilen hayvanların ileumundaki Peyer plaklan kuluçka sonrası 4. haftaya kadar kontrol grubununkine benzer gelişme gösterirken; kontrol grubunda 8-12. haftalarda ortaya çıkan involüsyonla ilgili değişikliklere bursektomi uygulanan grupta 4. haftada ve onu takibeden erken dönemde rastlanmaktadır. TP uygulanan hayvanlann sekal tonsillerinde de Peyer plaklanndaki gibi 4. haftada involütif değişikliklerin oluşması dikkati çekmektedir. Sonuç olarak; tavuklarda bursa Fabricii ile bu hayvanların sindirim kanalının lenfoid dokularından olan ileal Peyer plaklan ve sekal tonsiller arasında, bu yapıların embriyonal dönemdeki gelişme ve kuluçkadan çıkıştan sonraki involütif değişikliklerin ortaya çıkış evreleri bakımından önemli bağıntılar bulunmaktadır. Merkezi bir lenfoid organ olan bursa 55 Fabricii'nin gelişiminin erken embriyonal dönemde (kuluçkanın 36. saati) in ovo hormonal bursektomi ile engellenmesi, sindirim kanalının lenfoid dokusunda da önemli bozukluklara neden olmakta ve bu yapılarda involüsyon olayları çok daha erken dönemde (kuluçkadan çıkışın 4. haftasında) başlamaktadır. Böyle hayvanlar aynı zamanda NC aşılamasına karşı kontrol grubundakilerden daha düşük antikor yanıtı da oluşturmaktadırlar.
The aim of this study was to investigate normal development of bursa of Fabricius, ileal Peyer's patches and caecal tonsils and also to determine histological changes in chickens bursectomized hormonally at early embryonic period (at 36 hours of incubation). In the study, totally 350 fertilized eggs obtained from parent stocks of hybrid line, B55 were used. The eggs were divided into two groups. First-group eggs were served as controls, in the second group-eggs which were treated with testosterone propionate constituted experimentals. Light microscopic observations have showed that in ovo hormonal bursectomy suppressed lymphoid follicle construction via blocking the epithelial bud formation. Nevertheless, TP-treatment did not prevented completely follicle formation in the organ. Atrophic and degenerated follicles with cysts were also seen, although they were in small numbers. In both controls and experimentals, the Peyer's patches displayed similar histological til structure until 4 week of the posthatching period. In TP-treated group, the histological changes of involution were first observed in 4th week. Whereas, in controls, the histological signs of involution occurred at later stages, at 12 week. Caecal tonsils of TP-treated chicks have also showed involutive degeneration as early as Peyer's patches of experimental group. The results have revealed that there were a close relationship between bursa Fabricii and gut associated lymphoid tissue (Peyer's patches and caecal tonsils) from the aspects of histological development and involutive changes. Inhibition of bursal development at early embryonic period (at 36 hour of incubation) via in ovo hormonal bursectomy seriously affected lymphoid structures of the genital tract and involutive changes also occurred rather early in bursectomized group. These animals provided lower serum antibody titers than controls in response to NC vaccination.
