Selçuk Bey’in torunu olan Kutalmış’ın oğlu I. Rükneddin Süleyman-şâh’ın (1075-1086) kurduğu; başta Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temelini oluşturan Türkiye Selçuklu Devleti’nin her yönü ve her günü araştırılmaya ve incelenmeye değer konularla doludur. Bu devletin bugüne kadar en çok siyasî-askerî tarihi ve yapısı üzerinde önemli tetkikler yapılmış olmakla birlikte; iktisadî, içtimaî ve harsî yapısı hakkında yeterli çalışma yapılmamıştır. Özellikle ticari vaziyeti hakkında birkaç küçük makale ve bazı tezlerin konu ile ilgili bölümleri dışında müstakil bir tetkik yoktur. Bu konunun kafi derecede incelenebilmesi için devrin doğu dilleri yanında batı dillerinin de bilinerek, bu dillerdeki kaynakların tetkik edilmesi; iktisat, nümizmatik, coğrafya, sanat tarihi, sosyoloji vb. farklı disiplinler açısından da yorumlanması gereklidir.
Türkiye Selçuklu Devleti (1075-1318), bugün de jeopolitik ve stratejik öneminde hiçbir azalmaya uğramamış, hatta bir kat daha artmış olan Türkiye’de (Anadolu, Bilad-ı Rum) kurulduğu için, tarih boyunca üç kıt’a arasında önemli bir ticarî köprü rolünü üslenen bu coğrafyanın tüm avantajlarından başarıyla faydalanmasını bilmiştir. Bu başarıda coğrafî avantajlar kadar, hatta daha çok takip edilen siyasetlerin önemi yadsınamaz. Dünya tarihinde – bugün de olduğu gibi— ticaret insanların geçimi, devletlerin kalkınması için büyük bir önem taşımıştır.
Bir malı ucuza alıp, pahalıya satarak aradaki farktan kâr sağlamak için yapılan işlere ticaret denir. Ticareti; iç ticaret, dış ticaret ve transit ticaret olarak üçe ayırmak mümkündür. Bir ülkenin iktisaden kalkınması için dış ticaretin daha büyük önemi vardır. Çünkü ülke içinde ne kadar canlı bir ticaret yaşanırsa yaşansın, ülke dışına mal satışı olmazsa, para ve kıymetli maden girişi de olamaz.
Ticaret yapanlara, ticaretle geçimlerini temin edenlere; “tâcir (çoğulu, tüccâr, tüccârân), bâzârgân, bâzergân, ehl-i bazâr, hâce”; ticaret yapılan yerlere; sûk, bâzâr, (pazar), çarşı” denilmektedir. Türkiye Selçukluları’nda XII.yy.’dan itibaren “hoca, hâce veya hâcegi” tabirleri sahip, efendi, okumuş kişi vb. anlamları yanında; ticaretle ve zanaatla meşgul olanlar için de kullanılırdı. Nitekim, “hâce-i bâzâr” tabiri ile esnaf, tüccar, hal-ü mal sahibi kişiler kastedilirdi. Şehir divanlarında görevli olan büyük tâcirlere “hacegân” denirdi.
Selçuklu Türkiyesi’nin XII ve XIII. yy.’da ulaştığı ticarî ve iktisadî seviyenin yüksekliğini anlamak için; önce o dönemin kaynaklarına sonra da o çağdan bugüne kadar ulaşan tarihî şaheserlere bakmak yeterlidir. Selçuklu Türkiyesi Moğollar devrinde bile 3 milyon 300 bin dinar yıllık vergi çıkarabiliyordu. 1336 yılı Türkiye bütçesi 16 milyon 935 bin altın frank idi. 1300 de İngiltere’nin bütçesi 4 milyon franktan biraz fazla, 1311’de Fransa’nın bütçesi ise 3 milyon frank idi.
I. Rükneddin Süleyman-şah (1075-1086), the grandson of Seljuk Bey and the son of Kutalmış firstly founded The Ottoman State and also founded Seljuk State of Turkey which is accepted as the base of Republic of Turkey. Mostly the politic, military history and the structure of this state are searched besides, there hasn’t been enough reasearches about economy, social and culture. Especially there is not much more reasearches out of a few articles and titles for some thesis on this subject. The work that we had prepared is like a general summary. If we want to search this subject enough, we have to know the eastern languages and also western languages too to search the works that has been written in those languages and we have to make commentaries on economy, numismatics, geography, history of arts and sociology etc.
Seljuk State of Turkey (1075-1318) founded on the place of Turkey which hasn’t lost any importance on jeopolitic and strategical and also it had importance one more time in Turkey (Anatolia, Bilad-ı Rum), and Seljuk State of Turkey has known to benefit succesfully from the advantages of the geography of this country which is a great connection between the three continents. Not only the geographic advantages but also the importance of policy that has been followed can’t be rejected for this success. Trade has been important for the livelihood of the people for the developing countries, which is also important for the countries today, in the history of the World.
Trade is buying a good cheap and selling it expensive and benefitting from the distinction of this prices. It is possible to distinguish trade as internal trade, external trade and transit trade. External trade has a great importance for a country to develope economically. However the trade is alive inside a country, if the country can’t sell the goods outside, money and valuable metal don’t come inside the country.
We call the people who are trading or providing their livelihood from trade as; “merchant (tâcir) (plural form, merchants (tüccâr or tüccârân), bâzârgân, bâzergân, ehl-i bazâr, hâce”; and we call the places where the people are trading as “bazaar (sûk, bâzâr, çarşı). Seljuks of Turkey has used the expressions as hoca, hâce or hâcegi since XII. century in the meanings of owner, sir or scholar besides this expressions has also been used for the people who are working on a craft.
It is enough to look at sources and the masterpieces coming from those ages and the trade and economy level of Seljuk of Turkey in XII. and XIII. Centuries. Seljuk of Turkey has been giving three million three thousand dinar annual tax in the Mongols’ period. The budget of Turkey in 1336 was 16 million 935 thousand golden frank. England’s budget in 1300 was more than 4 million frank and France’s budget in 1311 was 3 million frank.
