Menâkıbnâmelere göre XIII. yüzyıl Selçuklu Anadolusu’nda yaşamış bazı mutasavvıf müderris ve âlimler

Abstract

XIII. yüzyıl Selçuklu Anadolusu’na ışık tutan menâkıbnâmelerde, tasavvufî zümrelerle ulemâ arasındaki münasebetlere dair rivayetler büyük bir yekûn teşkil etmektedir. Özellikle Konya, Sivas, Kayseri gibi dönemin mühim kültür merkezlerinde faaliyet gösteren tasavvufî zümreleri konu edinen bazı menkıbeler, bu dönemde yaşamış pek çok âlimin şehir ve bölge nispesine, mezhebine, çalışma alanına ve ilim yolculuklarına dair ilgi çekici bilgiler içermektedir. Bu bilgiler sayesinde XIII. yüzyılda İslâm dünyasının öne çıkan ilim merkezleri ve aralarındaki irtibat, ulemâ hareketliliği ve Anadolu şehirlerinin ilmî yoğunluğu hakkında bir fikir edinmek mümkündür. XIII. yüzyılda Anadolu’da yetişmiş ve(ya) yaşamış çok sayıda âlimin yukarıda zikredilen yönleri ile dönem menâkıbnâmelerine konu olması, tasavvufî zümreler ile ulemâ arasındaki münasebetlerin ne kadar yoğun olduğunu göstermektedir. Bu makalede tıp, astronomi, mantık vb. farklı ilim dallarında faaliyet göstermekle beraber sûfîlerle yakın ilişkiler geliştiren ve tasavvuf yoluna sülûk eden bazı âlimleri konu edineceğiz. Bu sayede hem XIII. yüzyıl Selçuklu Anadolusu’nda tasavvufun ilmî çevreler arasındaki yaygınlığını hem de menâkıbnâmelerin bu konudaki kaynaklık değerini ortaya koymayı amaçlıyoruz.

A great number of rumors about relations between sufi groups and scholars (ulamas) are embodied in the manaqibnamas, which shed light on the 13th century Seljuk Anatolia. Some manaqibnamas that mention sufi groups, which were active especially in important cultural centers of the period such as Konya, Sivas, Kayseri, also comprised interesting information about city and region nisbahs, sects, working areas and science journeys of many scholars who lived in this period. In the light of this information, it is possible to get a perspective about the prominent science centers of the Islamic world and communication among them, ulama movement and scientific density of Anatolian cities in the 13th century. In this era, the fact that many scholars who raised or lived in Anatolia, were subjected to the period’s manaqibnamas with the abovementioned aspects indicate how dense the relations between sufi groups and ulamas were. In this article, we aim to mention some scholars who were in close relation with sufis and interested in sufism along with the ones who studied in the fields such as medicine, astronomy, logic etc. That way, we pursue to reveal both the prevalence of sufism among scientific circles and the resource value of the manaqibnamas in this subject in Seljuk Anatolia in the 13th century.