Bölge kalkınmasında yeni aktörler: Kalkınma ajanslarının performansı (MEVKA ve MARKA kalkınma ajanslarının karşılaştırmalı analizi)

Abstract

Kalkınma kavramı, genel kanının aksine ekonomik büyümeden farklı ve ondan daha geniş bir kavramı işaret etmektedir. Alanda geliştirilen teoriler incelendiğinde de birçoğunun gelişme, büyüme, kalkınma şeklinde iç içe geçen yöntem ve içeriklerle tartışıldığı görülmektedir. Ancak İkinci Dünya Savaşı'nın yıkıcı etkileri ile sosyal nitelikte insani sorunların yaşanması kalkınmanın, büyümeden ayrılması gerektiğini göstermiştir. Dönemler itibariyle, anlamı ve kapsamı değişen bu olgunun elbette uygulayıcıları da zamanla değişmiştir. Özellikle küreselleşme dediğimiz her alanı etkileyen süreçle doğan yeni akımlar kalkınma politikalarını ve politika uygulayıcılarını tartışmaya açmıştır. Yeni doğan yerelleşme, bölgeselleşme, yönetişim yaklaşımları kalkınmanın genel ve bölgesel boyutlarını değişime zorlamıştır. Bu kapsamda merkezden yerele ve devletten piyasaya doğru bir kayma yaşanmıştır. Zihinsel süreçlerin değişmesi ise yeni kurul ve kurumları beraberinde getirmiştir. Söz konusu kurumların en önemlisi ise Bölgesel Kalkınma Ajansları olmuştur. Küreselleşmenin etkileri ve Avrupa Birliği üyelik çalışmaları kapsamında Türkiye de yeni sisteme entegre olmuştur. Ön çalışma olarak AB'ne uyum için İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS-NUTS) yapılmış ve 81 il 3 farklı düzeyde gruplandırılmıştır. Bunu takiben ise bölgesel kalkınma ajanslarının kurulması gündeme gelmiştir. Önemli kaygı ve eleştirilere rağmen kurulmaya başlayan bu yapıların sayısı günümüz itibariyle Düzey-2 olarak geçen bölgelerin tamamında oluşturulmuştur. Ancak bu kurumlar yasal mevzuat, finansal kaynak ve uygulamalarıyla halen ülkenin en çok tartışılan kurumlarından biri olmaya devam etmektedirler. Türk kamu yönetimi için yeni olan kalkınma ajanslarının bölge kalkınması üzerindeki etkilerini ölçmek amacıyla hazırlanan bu doktora çalışması, teorik incelemelerin ardından TR42 ve TR52 Bölgeleri Organize Sanayi İşletmelerine ve aynı bölgelerde yer alan MARKA ve MEVKA Kalkınma Ajansları personeline yapılan iki farklı alan araştırmasıyla desteklenmiştir. Bu kapsamda hem kurum hem de işletmeler açısından ele alınan çalışma ve yapılan tespitlerle bölge ve ülke kalkınmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Contrary to the general view, the concept of development refers to a concept which is different and more comprehensive than the economic growth. A review on the theories developed in the field reveals that most of these theoriesdiscuss the subject with intervened methods and contents, as in the example of growth and development. However devastating effects and humanitarian effects of the Second World War shed light on the necessity to differentiate between growth and development. The implementers of this concept whose meaning and scope have evolved as of time periods has naturally evolved as well. The new mainstreams generated particularly by globalization growing and affecting each field have opened development policies and policy implementers up for discussion. Newborn localization, regionalization and governance approaches have forced the general and regional aspects of development to change. In this context, a shift has realized from the center to the local and from the state to the market. Change in the mental processes has brought new boards and agencies with it. The primary one of these agencies is the Regional Development Agencies. The effects of globalization and European Union accession efforts have integrated Turkey to the new system. As a preliminary work, Classification of Statistical Regional Units (NUTS) was made and 81 provinces were classified at 3 different levelswith a view to achieve harmonization with EU. Despite the rise of important concerns and criticisms, these agencies have been founded in all of the Level 2 regions and their numbers has reached 26. Aftermath of this achievement, creation of regional development agencies was brought to the agenda. However, these agencies are still among the most controversial agencies of the country in terms of their legislation, financial resources and practices. This doctoral study, which was designed to evaluate the impact of the development agencies, new for the Turkish public administration, on the development of their respective regions, stands on two pillars: theoretical analysis and two different field studies conducted on the personnel of Organized Industry Enterprises and MARKA and MEVKA Development Agencies in the TR42 and TR52 Regions. In this context, the study which covers both the agency and the enterprises attempts to servethe ultimate objective of contributing to the development of the region and the country, through analysis and findings it offers.