Klasik Osmanlı Türkçesi dönemi eseri olan Netâyicü’l-A’mâl ve Menâhicü’l-Ebrâr’ın
müellifi veya mütercimi belli değildir. Eser, dudak uyumu sürecinin gelişimini göstermesi
açısından önemlidir.
Bu makalede, Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde yazılan Netâyicü’l-A‘mâl ve
Menâhicü’l-Ebrâr isimli eserde geçen dudak uyumu değerlendirilerek bu alandaki çalışmalara
katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Dudak uyumu Türkçenin her devrinde her sahada kelime
bünyesine kuvvetle hâkim olan bir uyum değildir. Batı Türkçesinde dudak uyumu, tarihî süreç
içinde gelişmiştir. Eski Anadolu Türkçesinde umumî temayül yuvarlaklaşma yönündedir. Eski
Anadolu Türkçesinin sonundan itibaren bazı uyuma bağlı örnekler görülse de Batı
Türkçesinde dudak uyumu süreci Klasik Osmanlı Türkçesi döneminin ilk zamanlarında
başlamış ve bu süreç dönemin sonunda tamamlanmıştır. Netâyicü’l-A’mâl ve Menâhicü’l-
Ebrâr isimli eserde, dudak uyumuyla ilgili gelişmeleri gösteren örneklerin yanında dudak
uyumu sürecine aykırı örneklere de rastlanmıştır. Metindeki dudak uyumuna aykırı örnekler
yeni bir uyumsuzluk oluşturmuştur. Bazı eklerde düzleşmeye veya yuvarlaklaşmaya bağlı
olarak tersine uyumsuzluk olarak nitelendirebileceğimiz yeni uyumsuzluklar tespit
edilmiştir. Bu çalışmada eserde tespit edilen dar düz ve dar yuvarlak ünlülü kelime tabanları
ve ekler değerlendirilmiştir.
Netâyicü’l-A’mâl ve Menâhicü’l-Ebrâr, whose their authors and interpretators are
still unknown, belongs to Classical Ottoman Turkish era and have significant importance in
terms of showing the progression of labial harmony process. This article aims to contribute to the studies on this field by focusing on labial harmony
in Netâyicü’l-A’mâl ve Menâhicü’l-Ebrâr. Liabial harmony is not a dominant feature over
the words of Turkish in its every era and range. It has progressed historically in Western
Turkish. In Old Anatolian Turkish the general tendency would be towards labiazation. Even
though some examples that abide with harmony rule could be seen from end of Old Anatolian
Turkish, labial harmony process in Western Turkish had commenced in early decades of
Classical Ottoman Turkish and was completed at the end of the same period. In Netâyicü’l-
A’mâl ve Menâhicü’l-Ebrâr along with words that bear examples for laible harmony process,
there are also contrary examples to this process. The examples in the text that are contrary to
labial harmony had generated a new inharmoniousness. Some new samples of
inharmoniousness, that in some cases, depend on plainness or labialization which might be
called “reverse inharmoniousness”. In this article word bases and affixes consist of close
rounded and close unrounded vowels which were found in the text have been studied.
