"Konya Mevlâna Müzesi Müzelik Eserler Bölümünde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri" adlı tez çalışmamızda Osmanlı dönemi ciltlerinin tarihsel gelişim süreci Konya ölçeğinde incelenmiştir. Bu bağlamda Mevlâna Müzesi Müzelik Yazma Eserler Koleksiyonu'ndan seçilen Osmanlı dönemi ciltlerinin sanat değerleri belirlenmeye ve kitap sanatları içerisindeki yerleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Tarihi geçmişi Uygurlara kadar inen Türk cilt sanatı, Selçuklu ve Beylikler döneminde gelişmeye devam etmiş, Osmanlı devrinde, özellikle de 16. yüzyılda zirveye ulaşmıştır. Bu yüzyıldan sonra klasik özellikler devam ederken arayışlar başlamış ve cilt sanatına yenilikler getirilmiştir. 19. yüzyılda klasik tasarımlı ciltlerin yanı sıra batı etkili motiflerin kullanıldığı barok ve rokoko üslûbunda ciltler üretilmiştir. Lâke ciltlerin de bu dönemde artış gösterdiği görülmektedir. Yaptığımız araştırma Osmanlı devletinin kuruluşundan yıkılışına kadar olan sürede üretilmiş 10'u 15. yüzyıla, 65'i 16. yüzyıla, 13'ü 17. yüzyıla, 18'i 18. yüzyıla ve 43'ü 19. yüzyıla tarihlenen 149 adet cildi kapsamaktadır. 15. yüzyılda Selçuklu ve Beylikler geleneği olarak bazı ciltlerde iki kapağın birbirinden farklı tasarlandığı, 16. yüzyıldan sonra ise istisnalar dışında bu uygulamaya yer verilmediği görülmektedir. Osmanlı dönemi ciltlerinde baskı (gömme, soğuk kalıp baskı ve yapıştırma), boyama, soğuk cilt, alttan ayırma, üstten ayırma, mülemma, mülevven, kat'ı (müşebbek), zilbahar, lâke, yazma ve yekşâh gibi son derece zengin tekniklerle karşılaşılmıştır. Aynı şekilde süsleme kompozisyonlarının da zenginliği dikkati çeker. Kapaklarda 15. yüzyıl ortalarında görülen geometrik ve figürlü süsleme, bu yüzyılın sonlarından itibaren yerini rumi, palmet, lotus, hatayi, saz yaprakları ve zemini kıvrım dalların taşıdığı hatayilerle doldurulan bulut motiflerinin kullanıldığı bitkisel ağırlıklı bir süslemeye bırakmıştır. 19. yüzyılda ise güller, hercailer, zambaklar ve papatyalardan oluşan natüralist kompozisyonlar, iri kenger yapraklarından oluşan barok ve rokoko tarzı motifler ile Mevlevîliğin sembolü olan sikke de süslemeye katılmıştır. Osmanlı ciltlerinde pek rastlanmayan mücellit adına ise Muhammed Takî isimli mücellit tarafından lâke tekniğinde süslenen, Şevval 1261/Ekim 1845 tarihli ve 82 envanter numaralı Mesnevî Şerhi'nin cildinde rastlanmaktadır. Üst düzey devlet adamlarının vakfettiği, sanat ve işçilik değerinin yüksek olduğu eserlerden oluşan bu koleksiyonda, Osmanlı dönemi ciltlerinin en iyi örneklerini görebilmek mümkündür. Araştırmamız kapsamında yer alan ve günümüze kadar büyük çoğunluğu iyi korunmuş halde gelen ciltlerin bir kısmı müze içerisinde sergilenmektedir. Tezimiz beş ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, "Giriş" ana başlığı altında; "Konunun Tanımı, Amacı ve Sınırları", "Yöntem" ve "Konuyla İlgili Yayınlar" ele alınmıştır. Yine bu bölümde yer alan "Konya Mevlâna Müzesi Kütüphanelerinin Kuruluşu ve Müzelik Eserler Bölümünde Bulunan Kitaplar" başlığında ise müze kütüphanesinin kuruluşu, bu kütüphane içerisinde yer alan koleksiyonlar ve konumuz olan koleksiyondaki kitaplar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, "Türk Cilt Sanatı" başlığında "Cildin Tanımı ve Tarihçesi", "Mücellitler ve Mücellit Teşkilatı", "Cilt Yapımında Kullanılan Malzemeler", "Cilt Yapımında Kullanılan Aletler", "Cildin Bölümleri" ve "Cildin Çeşitleri" anlatılmıştır. Üçüncü bölüm, "Konya Mevlâna Müzesi Müzelik Eserler Bölümünde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri" başlığında ele alınan katalog bölümüdür. Burada Müzelik Eserler Bölümü'nde bulunan 149 adet cilt ayrıntılı bir biçimde tanıtılmış, incelediğimiz ciltler aynı koleksiyondaki diğer ciltlerle ya da farklı kütüphanelerdeki benzerleriyle kıyaslanarak üslûp özellikleri belirtilmiş, tarihi bilinmeyenler stil kritiği yapılarak yaklaşık olarak tarihlendirilmiştir. Dördüncü bölüm, "Değerlendirme" başlığını taşır. İncelenen ciltler malzeme, teknik ve süsleme kompozisyonları bakımından değerlendirilmiştir. Burada, katalogda yer alan Osmanlı dönemi ciltlerinin her başlık altında kronolojik sıra takip edilerek yüzyıllara göre gösterdiği gelişimin ve değişimin ortaya konulmasına çalışılmıştır. Beşinci bölüm olan "Sonuç" kısmında; Mevlâna Müzesi Müzelik Eserler Bölümü'nde bulunan ciltlerin cilt sanatı bakımından taşıdıkları önem vurgulanarak kitap sanatları içerisindeki yerleri belirlenmeye çalışılmıştır. Burada ince işçilikli Osmanlı saray üslûbunda yapılmış ciltler ile taşra üslûbunda yapılmış ciltlerin bir arada olduğu tespit edilmiştir.
In our thesis, titled "Ottoman Era Bindings in Curatorial Department of Konya Mevlana Museum", historical development progress of Ottoman era bindings in term of Konya's scale has been studied. In this context, artistic value of Ottoman era bindings, which have been chosen from the collection of Mevlana Museum manuscripts in curatorial department, is determined and their places in art books are identified. Turkish Binding Art whose historical past dates back to the period of Uighur Turks continued to improve during Seljuk and Emirates period. In the Ottoman era, in particular, it reached its peak in 16th century. Later, while classical features were kept going, the new quests began and innovations were brought to art of binding. In 19th century as well as classical design bindings, the bindings with western motives were produced in the style of baroque and rococo. Lacquer binding seemed to increase during this period. The research encompasses a total of 149 bindings dating back to the foundation and the collapse of Ottoman Empire. 10 of the bindings date back to 15th century, 65 of them date back to 16th century, 13 of them date back to 17th century, 18 belong to 18th century and 43 of them date back to 19th century. It seems that in 15th century, two covers in some bindings were decorated differently from each other as part of a tradition in Seljuk and Emirates period, but this practice wasn't seen after 16th century excluding some exceptions. In the Ottoman era bindings, extremely rich techniques such as printing (flush, cold mold printing and pasting), painting, cold binding, bottom separation, overhead allocation, mule up, multicolored, kat'ı (müşebbek), the zilbah, lacquer, writing and yekşah have been encountered. Similarly, rich compositions of decorations are remarkable. As of the end of the century, the geometric and figurative decoration at covers, appearing in the mid-15th century, was replaced with saz leaves like palmettes, lotus, hatai, and a mainly plant ornament where cloud motifs are used, filling the hatai in which arabesques carry the grounds. Furthermore, in the 19th century, naturalist compositions composing of roses, violates, lilies and daisies, motifs of large acanthus leaves with the style of baroque and rococo, and also Mevlevi sıkkes which are the symbols of Mevlevism, were added to decoration. An uncommon term in the Ottoman bindings, the name mücellit "bookbinder" is found in Masnavi Commentary binding decorated with lacquer technique by a bookbinder, Muhammed Takî, with an inventory number of 82 in October 1845. It is possible to see the best examples of Ottoman era bindings in this collection which is composed of high-value works of art and craftsmanship consecrated by high-level dignitaries. Some of the bindings in our research, the vast majority of which are well-preserved until today, are exhibited in museums. Our thesis is in 5 main sections. In the first one, under the main title of "introduction"; the definition, aim and limitations of the subject", "method" and "publications on the subject" are discussed. In addition, under the title of 'The foundation of Konya Mevlana Museum libraries and the books in curatorial department", the foundation of the museum library and the books in the collections on the subject are studied. In the second part, "the definition and history of binding", "bookbinder and bindery organization", "the materials used to make binding", "tools used to make binding" and "sections of binding" and "types of binding" are figured out under the main title 'Turkish Binding Art'. The third section is the catalogue section handled under the name of main title of "Ottoman Era Bindings in Curatorial Department of Konya Mevlana Museum". Moreover, in this section, 149 bindings in curatorial department were elaborately described, and their stylistic features are stated through a comparison and contrast with the other bindings in the same collection or in those similar in different libraries, and those whose dates aren't known, have been dated through style critic. The fourth section is of the title of "conclusion". The bindings studied have been evaluated regarding their material, technique and decoration. Here, the development and change in Ottoman Era's bindings in the catalogues are tried to put forward under the each title, by following chronologic range in accordance with centuries. In the fifth stage, in the conclusion part; the bindings in curatorial department in Mevlana Museum by emphasizing their importance in terms of art of binding, and their places in art books are tried to be identified. Here, it is identified that the bindings which were made by fine craftsmanship in Ottoman palace style and those made in provincial style are together.
