Dünya tarihine yön veren ve siyasetini şekillendiren birçok önemli suikastlar olmuştur. XI. yüzyılın en önemli olaylarından biri dönemin en muktedir devleti olan Selçukluların dirayetli ve güçlü veziri Nizamü’l-Mülk’ün öldürülmesi hadisedir. Cihan devleti kuran Selçukluların dünyaya hükmetmelerinde ve zamanın en güçlü ordusuna sahip bir devlet olmasında vezir Nizamü’l-Mülk’ün rolü büyüktür. İlm-i inşâ ve diplomatika konusunda çok usta bir siyasetçi olan Nizamü’l-Mülk, Selçukluların en büyük iki sultanı Alpaslan ve Melikşah’ın vezirliğini yapmış, divit sahibinin suikasta uğraması devletin inkırazına sebep olmuş, divitin kırılması, tacın devrilmesi anlamına gelen Melikşah’ın ölümüne götüren süreci başlatmış, böylece devletin çöküş sürecine girmesine neden olmuştur. Nitekim bu olayda en büyük rol Nizari İsmaililerin reisi olan Hasan Sabbah’a aittir. Siyasi, fikri ve dini düşünce dünyaları birbirinden farklı olan Nizamü’l-Mülk ve Hasan Sabbah arasındaki düşmanlık ve mücadele Selçuklu vezirinin sabırla işlenen ve ustalıkla planlanan suikastla öldürülmesiyle neticelenmiştir.
Nizamûl-Mülk’e düzenlenen suikast, Selçuklu devletinde oluşan güç unsurları ve onların suikastle ilişkileri, Büyük vezirin düşmanları, düşmanlıkların sebepleri, suikastı düzenleyen Bâtıniler ve lideri Hasan Sabbah ’la ilişkileri ve suikasta götüren süreç ortaya konulmuştur. Hasan Sabbah’ın Nizamûl-Mülk ile olan siyasi, fikri ve dini düşmanlıkları, buna bağlı olarak suikast hazırlıkları, planlanması, suikastın gerçekleştirilme şekli, XII-XIV. yüzyıllar arasında telif edilen yirmiden fazla eserdeki suikastla ilgili rivayetler ele alınmış ve tahlil edilmiştir.
The assassinations that made an incredible impact in world history and politics are a common
sight. Of those, the murder of Seljuks’ strong and powerful vizier, the leading power of the era,
Nizam al-Mulk in the 11th century is a remarkable incident. The role of the vizier, Nizam al-Mulk,
was great in launching the Seljuks which established an omnipotent state ruling the world and
having the most powerful army of that time. Nizam al-Mulk, a politician who was a master in the
field of ilm-i insha and diplomatics, was of a vizier of Alpaslan and Melikshah, the two biggest
sultans of the Seljuks, and caused the assassination of Meliksah by having the pen of the latter
broken, and thus causing the state to enter the period of decline. The leader of Nizarite Ismailis,
Hasan Sabbah, played a great role in this process. The enmity and struggle between Nizam al-Mulk
and Hasan Sabbah, whose political, intellectual, and religious views were different from each other,
paved the way for the murder of the Seljuk vizier through a superbly executed and skillfully planned
the assassination.
This paper aims at investigating the process that ended up with the assassination of Nizam al-
Mulk, the elements of power in the Seljuk state and their relations with the assassination, the
enemies of the grand vizier, the reasons of hostilities, the Batinids and the leader Hasan Sabbah who
led the assassination and the process leading to the assassination. The pieces over twenty works
published between the 12th and 14th the centuries regarding assassination related to the Hasan Sabbah's political, intellectual and religious antagonisms with Nizam al-Mulk, assassination preparations, planning, and the assassination have been analyzed along with the narratives related
to assassination.