Tüf, ignimbirit gibi doğal taşlar düşük yoğunlukları, yüksek dayanımları, kolaylıkla
şekillendirilebilmeleri ve mükemmel yalıtım özelliklerine sahip olmaları nedeniyle dünyanın birçok
yerinde yapıtaşı olarak kullanılmaktadır. Ülkemiz Üst Miyosen - Pliyosen dönemlerinde oluşmuş,
kaynaklaşmış ve kaynaklaşmamış özellikte ignimbirit yüzeylenmelerine ev sahipliği yapmaktadır. Bu
ignimbiritler Anadolu Selçukluları ve Osmanlı dönemi tarihi yapılarında yaygın olarak kullanılmıştır.
Bitlis ignimbiriti Özdemir (2003), Karaoğlu vd (2005) ve Özdemir vd (2006) tarafından “Nemrut
ignimbiriti” olarak adlandırılmıştır. Bu makalede, Bitlis vadisi içerisinde, Bitlis ili ve çevresinde tip
yayılım gösteren, oldukça iyi kaynaklaşmış ignimbirit Bitlis ignimbiriti adı altında çalışılmıştır. Bitlis
ignimbiriti taban, orta ve tavan olmak üzere üç farklı seviyeden oluşmaktadır. En altta siyah, siyahımsı
kahverengi renkli, camsı yapıda, oldukça iyi kaynaklaşmış taban seviyesi bulunur. Taban seviyesinin
üzerinde kırmızımsı pembe-bordo renkli, orta-iyi derecede kaynaklaşmış orta seviye yer almaktadır. En
üstte grimsi pembemsi renkli, daha az kaynaklaşmış, bol miktarda kayaç parçaları içeren tavan seviyesi
bulunmaktadır. Mineralojik olarak Bitlis ignimbiriti sanidin + plajiyoklaz + piroksen + opak mineral ve
daha az oranda anortoklaz’dan oluşan mineral bileşimine sahiptir. Makro ve mikro ölçeğinde dokusal
olarak taban, orta ve tavan arasında belirgin bir farklılık bulunmaktadır. Bitlis ignimbiritinin taban
seviyesi örneklerinde ötaksitik ve kalıntı perlitik doku hakim olmakla birlikte, bu seviye orta ve tavan
seviyelere göre daha kompakt yapıdadır. Taban ve orta seviye örneklerinde yassılaşmış pomza parçaları
(fiamme) ve volkanik cam parçalarının (shard) oranları tavan seviyesi örneklerine göre daha fazladır.
Kimyasal analizleri sonuçlarına göre Bitlis ignimbiriti örneklerinin bazı ayrışma indeks değerleri
hesaplanmıştır. Buna göre taban seviyeden tavan seviyesine doğru Ruxton oranı, Parker ayrışma indeksi
ve Yeniden uyarlanmış potansiyel ayrışma indeksi değerleri artarken, Vogt oranı, Kimyasal alterasyon
indeksi, Kimyasal ayrışma indeksi ve kızdırma kaybı değerlerinin azalma gösterdiği belirlenmiştir.
Yapıtaşlarını kullanım alanlarına göre sınıflandırabilmek için fiziko-mekanik özelliklerinin bilinmesi
gerekmektedir. Bitlis ignimbiriti düşük yoğunluklu olup, yoğunluk değerleri taban, orta ve tavan seviye
örneklerinde sırasıyla 2.31, 1.88 ve 1.63 g/cm3 olarak belirlenmiştir. Gözeneklilik değerlerinin taban
seviyeden tavan seviyeye doğru artış gösterdiği ve sırasıyla % 3.97, 19.11 ve 30.3 arasında değiştiği
belirlenmiştir. Bitlis ignimbiritinin zayıf-orta derecede dayanımlı olup, tek eksenli sıkışma dayanımları
tabandan üst seviyeye doğru sırasıyla 41.12, 25.03 ve 15.85 MPa olarak belirlenmiştir. Suda dağılmaya
karşı duraylılık indeks değerleri yüksekten çok yükseğe kadar değişim göstermekte olup, taban seviye
için % 98.34, orta seviye için % 98.30 ve tavan seviye için % 97.50 olarak belirlenmiştir.
Natural stones such as tuff and ignimbrites are used extensively in many parts of the
world as building materials because of light weight, strong, soft enough to be easily given form to useful
blocks and perfect insulating properties. Turkey widely hosted welded and non-welded ignimbrites that
formed during the Upper Miocene and the Pliocene times. They have been commonly used in historical
building which had been built in the Anatolian Selçuklu and Ottoman empires times. The Bitlis
ignimbrite is named by Özdemir (2003), Karaoğlu et al (2005) and Özdemir et al (2006) as “Nemrut
ignimbrite”. In this paper, we approved that the most densely welded ignimbrite crops out typically
along Bitlis valley and the vicinity of Bitlis city leding to use this ignimbrite as the Bitlis Ignimbrite. The
Bitlis ignimbrite can be divided into three levels these are lower (LL), middle (ML) and upper (UL). The
lower level (LL) shows black to blackish brown and glassy well-welded structure. Moderately welded
middle level (ML) is reddish pink colour and has high amount of fiammes. The upper level (UL) of the
ignimbrite has grey to greyish pink, weakly welded and rock fragments with different composition. The
mineralogical composition of Bitlis ignimbrite is composed of sanidine + plagioclase + pyroxene +
opaque minerals and less amount of anorthoclase. Each levels of Bitlis ignimbrite have clear differences
in terms of macroscopic and microscopic views. Eutaxitic and relict perlitic texture is dominant in LL
samples and this level has more compact structure than ML and UL. The amount of flattened pumice
fragments and volcanic glass shards in LL and ML are more abundant than UL. Some chemical indices
used for the characterization of the degree of weathering in Bitlis ignimbrite are calculated based on
chemical analyses results. From LL to UL, there is an increase of Ruxton Ratio, Weathering Index of
Parker and Modified Weathering Potential Index values, whereas a decrease can be observed for Vogt’s
Residual Index, Chemical Alteration Index, Alumina to Calcium-Sodium Oxide Ratio and Loss on
Ignition values. Building stones can be classified according to their mineralogy, mechanical and physical
properties and processing types. Mechanical and physical properties are more significant depending on
the stones practice aim. Bitlis ignimbrites are of low density 2.31, 1.88 and 1.63 g/cm3 for LL, ML and UL
respectively they also have high porosity ranging between 3.97, 19.11 and 30.3 (%) for LL, ML and UL
respectively. Strength of Bitlis ignimbrites are very weak to moderate in compression, 41.12, 25.03 and
15.85 MPa for LL, ML and UL respectively. Slake durability index ranges from high to very high, 98.34
for LL, 98.30 for ML and 97.50 for UL.
