Understanding the present position of the Naqshbandi Sufism necessitates
a consideration of ·its characteristics before and within the modern processes.
In this way one can see that there is a paradigmatic shift in the doctrinal
priorities and practices of the Order. Overall result of this shift is the secularization
of religious conscioussness. After the founder of the Order Bahaeddin,
there were some renovatlons within the tariqa doctrine and practices with Mu-
·caddidi, but Khalidi Baghdadi undertook the most decisive reforms. Mucaddidi
had fought against religious eclecticism and heresy of Akbar Shah and after him
Baghdadi developed a strategy of mass mobilisation against Western threat to
which much of modern fundamentalism owes its origin. In both cases the
changes and reform within the tariqa tradition were set by a sense of external
danger threatening the internal dynamics of Muslim societies. Reaction against
westernization has given way to the 'combination of rational and mystical elements'
on the one hand and 'combination of strong fundamentalism with deep
mystical insights and practices' on the other. Consequently, having a strategy of
mass mobilization, the present Naqshbandi Order emphasises on the unity of
Sharia and Haqiqa to cope with the consequences of the existing external
threats. The present Sufis' conception of science and technology indicates a
break with their traditional viewpoint, which did not make a separation between
knowledge and values. Seeing technology and science as neutral and dependent
on the values of their users, Sufıs adopts an instrumentalist approach and
ignore the rise of nihilism they give way to. Technology and science asa way of life constitute a challenge not only for Sufi way of life but also for the development
of self and any sort of normative action. As a consequence of instrumentalization
of the worldviews, Sufi orders are inclined to develop different strategies
of instrumental action. Their project of islamization results in a conception
of men as potential subjects for mass salvation and for the construction of an
Islamic society. Such a conception represents the ideologization of the religious
belief that takes different forms in the different orders. For the İsmail Ağa
barnch, self discipline and desisting from the dominant institutions of society
and for the İskender Paşa branch reshaping socio-economic institutions through
an active participation in these realms are seen as the means far the same goal
of Islamization.
Nakşibendi Sufizminin bugünkü konumunu anlamak için modern
süreçlerden önce sahip olduğu ve bu süreçler içinde kazandığı özellikleri
göz önünde bulundurmak gerekir. Bu yolla tarikatın doktrin ve pratik
açıdan önceliklerinde paradigmatik bir değişme olduğu görülebilir. Bu
değişimin sonucunda dinsel bilinç dünyevileşmiştir. Tarikatın kurucusu
Bahaddin Nakşibend 1den sonra, Müceddidi ile birlikte tarikat doktrininde
ve pratiklerinde bazı yenilikler olmuş, fakat daha belirleyici reformlar
Halidi Bağdadi tarafından yapılmıştır. Müceddidi, Ekber Şah 1 ın dinsel
eklektizmi ve hurafeleriyle mücadele etmiş, ondan sonra Bağdadi
modern köktenciliğin büyük bir oranda köklerini bulduğu Batı tehdidine
karşı bir kitle seferberliği stratejisi geliştirmiştir. Her iki durumda da
tarikat geleneği içinde değişim ve reform Müslüman toplum -farın iç
dinamiklerini tehdit eden dışsal tehlike duygusu ile ortaya konmuştur .
Batılılaşmaya karşı tepki bir taraftan 'rasyonel ve mistik öğelerin
birleşimi' diğer taraftan ise 'güçlü köktenciliğin mistik içgörü ve
pratiklerle birleşimi'ne yol açmıştır. Sonuç olarak, kitle seferberliği
stratejisine sahip olan bugünkü Nakşibendi tarikatı varolan dışsal
tehlikelerin sonuçlarıyla başedebilmek için Şeriat ve Hakikat'ın birliğini daha çok vurgular. Sufilerin bugünkü teknoloji ve bilim anlayışları bilgi
ve değerler arasında ayrım yapmayan geleneksel bakış açılarıyla kopma
göstermektedir. Sufiler, teknoloji ve bilimi nötr ve kullanıcının
değerlerine bağımlı görerek, araçsalcı bir yaklaş ı mı benimserler ve
bunların yolaçtığı nihilizmin yükselişini göremezler. Bir yaşam tarzı
olarak teknoloji ve bilim sadece Sufi yaşam tarzı için değil benliğin
gelişmesi ve herhangi bir normatif eylem türü için de meydan okuyucu
bir öeneme sahiptir. Dünya görüşlerinin araçsallaşma s ı sonucunda,
tarikatlar farklı araçsal eylem stratejileri geliştirme eğilimine girerler.
İs l amileşme tasarımı İslaimi bir toplum inşası ve kitle ~urtuluşu için
insanları potansiyel özneler olarak gören bir anlayışa yolaçar. Böyle bir
anlayış, farklı tarikatlarda farklı biçimler alan dinsel inancın
ideolojileştirilmesini temsil eder. İsmail Ağa kolunda; öz disiplin ve
toplumun hakim kurumlarından uzaklaşma, İske n der Paşa kolunda ise
etkin bir katılım yoluyla sosyo-ekonornik kurumları şekillendlrme ayn ı
İslamileşme amacının araçları olarak görülür.
