Türk edebiyatının hikemî şiirde üstat şairi Nâbî (ö. 1712) yaradılışından gelen
dikkatle baktığı her nesnede, görünenin ardındakini yani maddede manayı arar gibidir.
Dünyayı rahmet hazinesi, gökyüzünü kader sergisi, yıldızları da kudret meş’alesi olarak
nitelendiren Nâbî için kâinat bütünüyle bir hikmet kitabıdır. Zaten ona göre şiir de bu mana
ve hikmeti anlatmak için bir vasıtadır. Bu sebeple yaradılış hikmeti üzerinde kafa yoran şair
varlığın her unsurunu şiirin malzemesi yaparak şairane söylemlerine dayanak
oluşturmuştur. Kâinat kitabının hikmet sırlarını şiirine taşırken; mevsimlerin değişimi,
tohumun toprakta yarılarak yeşermesi, asmanın budanması, kabağın çınara tırmanması, gök
cisimlerinin şekil, konum ve hareketleri, bina-zemin oturması, su dolabı, değirmen, kümbet,
kapı halkası, pencere-kafes, mezar taşı-mühür gibi etrafında gördüğü her şeye dair tecrübe
ve gözlemlerini şairane incelik ve hayaller vasıtasıyla İlâhî hikmetlerin izhar ve ispatı için
kullanmıştır. Makalede Nâbî Divanı’nda tabii ve mimari unsurların yaradılış hakikatinin
algılanmasındaki rolü ve benzetmelik olarak kullanılışı örnek beyitlerle değerlendirilmiştir.
Nâbî ( died i n 1 712), w ho i s a m aster p oet o f t he T urkish l iterature i n p oetry o f
wisdom, seems, as a result of his nature, to seek what i s b ehind t he v isible, t hat i s t he
meaning in the substance, in every item he looks at. Describing the world as a treasure of
God’s mercy and grace, the sky as an exhibition of fate, and the stars as torches of power,
Nâbî sees the universe as a book of wisdom. I ndeed, p oetry i s a m eans t o e xpress t his
meaning and wisdom. Therefore, reflecting upon the wisdom of creation, the poet made
each and every element of existence material for his poetry, thereby rendering them a basis
of his poems. While transferring the wise secrets of the book of universe to his poetry, he
used his experiences and observations about everything he saw around such as seasonal
changes, seeds’ turning green, pruning of vines, climbing of pumpkins around sycamore
tree, shape, position and movements of celestial bodies, building’s settling in the ground,
water closet, flour mill, tomb, door ring, window-cage, gravestone and seal to explain and
prove divine wisdom through poetic elegance and imagination. In this article, the role of
natural and architectural elements in the perception of the truths of creation and their use
as imagery in Nabi Divanı was demonstrated through sample couplets.
