Anasır-ı erbaa olarak nitelendirilen dört unsurdan biri olan toprak, tarihi süreç
içerisinde pek çok kültür ve dinde kutsal kabul edilmiştir. Varoluşun esasını oluşturduğuna
inanılan hava, su, ateş ile birlikte toprak, Türkler tarafından da “ıduk yer-sub” anlayışı
çerçevesinde kutsal telakki edilmiştir. Türk mitolojisinde toprak, bolluk ve bereketin
kaynağı, canlıları içerisinde barındıran, besleyen, koruyan bir yaşam mekânı olarak
görüldüğü için bir “ana” olarak kabul edilerek “yer ana”, “toprak ana” kavramlarıyla
nitelendirilmiş ve canlı bir varlık olarak düşünülmüştür. Geçmişten günümüze Türkler
tarafından kutsal kabul edilen toprak, aynı zamanda bir em, bir şifa kaynağı, bir sağaltma
aracı olarak da görülmüş ve kullanılmıştır. Bugün Anadolu halk hekimliğine ilişkin yapılmış
çalışmalar incelendiğinde, Anadolu insanının toprak temelli birtakım halk hekimliği
uygulamalarıyla doğum öncesi, doğum esnası ve doğum sonrasında anneye ve çocuğa
tatbik edilen işlemlerde, sağaltma ocaklarının tedavi yöntemlerinde toprağı kullandıkları,
ziyaret yerleri etrafında oluşan inanç ve uygulamalarda kutsal mekânın toprağından
yararlandıkları görülmektedir. Çalışmada, doğumla ilgili uygulamalarda, ocaklara, türbe ve
ziyaret yerlerine başvurularak yapılan sağaltma yöntemleriyle diğer halk hekimliği
uygulamalarında hangi rahatsızlıkların tedavisinde toprağın kullanıldığı ve bu
uygulamaların nasıl tatbik edildiği hakkında örneklerden hareketle bilgi verilecektir. Ayrıca
toprak etrafındaki inanış ve uygulamaların Anadolu sahası halk hekimliğine yansımaları ve
toprağın işlevleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Regarded a s o ne of the f our e lements d ubbed anasır-ı e rbaa, s oil has a lways b een
considered holy in many cultures and religions. Besides air, water and fire which make up
the e ssence o f e xistence, s oil h as a lways b een s een s acred b y T urks within t he concept o f
ıduk yer-sub meaning holy ground and water. Soil has been referred as the ‘mother earth’
and reckoned a living thing and was adopted as a mother, source of abundance, wealth and a habitat of sheltering, feeding and conserving livings. Being r egarded as sacred b y T urks
throughout h istory, s oil w as a lso r egarded a s a medicine, s ource o f cure a nd a means o f
treatment. W hen s tudies carried out i n A natolia w ithin t he concept of f olk medicine a re
analyzed, it can be seen t hat Anatolian community m ade u se o f s oil v ia s everal f olk
medicinal prenatal, natal and post-natal practices performed on both the mother and the
child in treatment houses and they benefited from the soil of recreation places formed
around sacred places. In this study, it is aimed to provide data about natal practice and other
folk medicinal practices carried out in treatment houses, tombs and visited areas benefitting
from the sample cases as to the way how these practices were carried out for the treatment of
which ailments. Besides, it is aimed to reveal the implications of the beliefs and practices of
soil within folk medicine in Anatolia as well as its functions.